Dziecko autystyczne – charakterystyka zaburzeń w skali ICD – 10
F 84 Całościowe zaburzenia rozwojowe
Ta grupa zaburzeń charakteryzuje się jakościowymi nieprawidłowościami interakcji społecznych i wzorców porozumiewania się oraz ograniczonym i stereotypowym powtarzającym się repertuarem zainteresowań i aktywności. Nieprawidłowości takie charakteryzują całość zachowania dziecka we wszystkich sytuacjach, chociaż mogą różnić się stopniem natężenia.
F 84.0 Autyzm dziecięcy
Całościowe zaburzenie rozwoju charakteryzujące się nieprawidłowym i/albo upośledzonym rozwojem, pojawiającym się przed 3 rokiem życia, w którym występuje nieprawidłowe funkcjonowanie we wszystkich spośród trzech sfer: interakcjach społecznych, komunikacji oraz ograniczonym powtarzającym się repertuarze zachowań. Zaburzenie występuje trzy do cztery razy częściej u chłopców niż u dziewcząt.
Wskaźniki diagnostyczne
Zwykle nie ma poprzedzającego jednoznacznie prawidłowego okresu rozwoju, jeśli natomiast jest nieprawidłowości zaczynają się ujawniać przed 3 rokiem życia. Zawsze występują tu jakościowe zmiany we wzajemnych interakcjach społecznych. Przybierają one formę nieadekwatnej oceny sygnałów społeczno emocjonalnych, przejawiającej się brakiem reakcji na uczucia innych ludzi i/albo brakiem modulacji zachowania w zależności od społecznego kontekstu, ponadto, słabym wykorzystaniem sygnałów społecznych i słabym integrowaniem społecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych aspektów zachowania, a przede wszystkim brakiem społeczno-emocjonalnej wzajemności. Podobnie częste są jakościowe zaburzenia komunikacji. Te z kolei przybierają postać braku społecznego wykorzystania posiadanych umiejętności językowych, upośledzenia zabaw opartych o wyobraźnię i społeczne naśladowanie, słabej synchronizacji i braku wzajemności w dialogu słownym, słabej zmienności ekspresji języka i względnego braku elementów twórczych i fantazji w procesach myślowych, braku emocjonalnej odpowiedzi na werbalne i niewerbalne próby nawiązania kontaktu, trudności posługiwania się różnicami rytmu i akcentów do odzwierciedlenia modulacji w komunikacji i podobnego braku towarzyszących gestów akcentujących fazy i przydających znaczenia komunikacji werbalnej.
Stan ten charakteryzują także ograniczone, powtarzające się stereotypowe wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności. Przejawiają się one tendencją do narzucania rutyny i sztywności w szerokim zakresie codziennego funkcjonowania. Zwykle odnosi się to do nowych aktywności, ale i do znanych dziecku zwyczajów i wzorców zabaw. Zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie może występować specyficzne przywiązanie dziecka do niecodziennych przedmiotów, innych niż miękkie. Dzieci mogą wymuszać przestrzeganie w czynnościach rytualnych szczególnej niefunkcjonalnej rutyny. Może występować stereotypowa koncentracja zainteresowań na datach, drogach i rozkładach jazdy. Często pojawiają się stereotypie ruchowe specyficzne zainteresowania niefunkcjonalnymi elementami przedmiotów ( takimi jak zapach lub smak). Może także występować opór przed zmianą codziennej rutyny lub szczegółów w otoczeniu dziecka (takich, jak zmiana ozdób lub przesunięcie mebli w rodzinnym domu).
Obok wymienionych specyficznych cech diagnostycznych, dzieci autystyczne często charakteryzuje cały szereg innych niespecyficznych problemów, jak: lęki (fobie), zaburzenia snu i odżywiania się, napady złości czy agresja. Samouszkodzenia (np. gryzienie nadgarstka) są dosyć częste, szczególnie w tedy, gdy z autyzmem współistnieje znaczne upośledzenie umysłowe. Większości dzieci autystycznych brakuje spontaniczności, inicjatywy i twórczej pomysłowości w organizowaniu sobie wolnego czasu, mają trudności w podejmowaniu decyzji dotyczących złożonych czynności (nawet, jeśli same zadania mieszczą się w zakresie ich możliwości). Specyficzne przejawy deficytów charakterystycznych dla autyzmu zmieniają się wraz z wiekiem dziecka, ale są obecne także w życiu dorosłym i mają podobny charakter, tzn. dotyczą socjalizacji, komunikacji i zainteresowań. Do ustalenia rozpoznania należy stwierdzić nieprawidłowości rozwoju w okresie pierwszych trzech lat życia, ale zespół ten może być rozpoznawany w każdej grupie wiekowej. Autyzmowi może towarzyszyć iloraz inteligencji każdego poziomu, ale w ¾ przypadków występuje upośledzenie umysłowe.
Obejmuje: autyzm
autyzm wieku dziecięcego
psychoza dziecięca
zespół Kannera
Rozpoznawanie różnicowe. Poza całościowymi zaburzeniami rozwojowymi innego rodzaju, należy brać pod uwagę: specyficzne zaburzenia rozwoju mowy (F80.2) z wtórnymi problemami społeczno-emocjonalnymi, reaktywne zaburzenia przywiązania w dzieciństwie (F94.1) albo zaburzenia selektywności przywiązania w dzieciństwie (F94.2), upośledzenie umysłowe (F70-79) z towarzyszącymi zaburzeniami emocjonalnymi i zachowania, schizofrenię (F20.-) o szczególnie wczesnym początku oraz zespół Retta.
Nie obejmuje: autystyczna psychopatia (F84.5)
F84.1 Autyzm atypowy
Całościowe zaburzenie rozwoju, które różni się od autyzmu albo tym, że początek przypada na inny wiek dziecka albo, że nie spełnia ono wszystkich trzech kryteriów diagnostycznych. Tak, więc nieprawidłowy i/albo zaburzony rozwój zaczyna się ujawniać dopiero po trzecim roku życia i/albo nie występują dostatecznie nasilone objawy w jednej lub w dwóch z trzech sfer psychopatologii wymaganych do rozpoznania autyzmu, mimo obecności pozostałych, charakterystycznych objawów. Nietypowy autyzm rozwija się najczęściej u osób głęboko upośledzonych, u których bardzo niski poziom funkcjonowania nie pozwala na ujawnienie się specyficznie zaburzonych zachowań niezbędnych do rozpoznania autyzmu. Występuje także u jednostek z ciężkimi specyficznymi zaburzeniami rozumienia języka. Tak, więc nietypowy autyzm jest stanem istotnie różniącym się od autyzmu.
Obejmuje:
- atypowa psychoza dziecięca
- upośledzenie umysłowe z cechami autystycznymi
Zaburzenia autystyczne
U dzieci z zaburzeniami autystycznymi, zwanymi wczesnodziecięcym autyzmem, poważne zaburzenia zachowania ujawniają się przed 3 rokiem życia. Dzieci autystyczne mogą ujawniać słabą reaktywność na takie bodźce sensoryczne jak dźwięk lub światło, mogą nie rozpoznawać rodziców, nie ujawniać zainteresowania się środowiskiem. Niektóre dzieci wydają się nieszczęśliwe przez dłuższy czas i stale płaczą, inne wydają się być apatyczne. Są kapryśne pod względem karmienia i snu, nie można przewidzieć, kiedy będą jeść i spać. Dzieci te mogą ujawniać symptomy natręctw, osamotnienie, brak zainteresowań ludźmi, zaburzenie mowy oraz upośledzenie w zakresie funkcjonowania intelektualnego.
Dzieci autystyczne mogą posiadać duże zdolności wzrokowo przestrzenne. Mogą dostrzegać drobne szczegóły, reagować na niewielkie zmiany w otoczeniu, dostrzegają brakujące przedmioty. Dzieci autystyczne, które są upośledzone w innych sferach funkcjonowania mogą posiadać wyraźne zdolności odnajdywania do razu różnych przedmiotów, podczas gdy inne rezygnują z poszukiwania tychże przedmiotów.
Zaburzenia autystyczne można określić jako zespół objawów, który ujawnia się przy urodzeniu lub krótko po urodzeniu się dziecka. Różne symptomy wiążące się z autyzmem wydają się być przejawami leżących u podłoża procesów neuropatologicznych, które zaburzają poziom percepcji mowy, poznania, inteligencji i kontaktów społecznych.
Podaje się różne wyjaśnienia przyczyn zaburzeń autystycznych. Jednym z poglądów jest ten, że zaburzenia autystyczne są zaburzeniami ośrodkowych układów nerwowych, które manifestują się w postaci zaburzeń rozumienia i posługiwania się mową. Przyczyny dysfunkcji poznawczych pozostają nieznane. W pewnych przypadkach może wystąpić uszkodzenie mózgu, w innych zaś pewne czynniki rozwojowe lub genetyczne mogą odgrywać istotną rolę. Są dane wskazujące, iż autyzm nie pozostaje w związku z cechami osobowości rodziców dzieci autystycznych. Gdy występuje u rodziców dzieci autystycznych stres, to jest on uwarunkowany sytuacyjnie. Stwierdzenia te uzasadniają neurofizjologiczne i biologiczne uwarunkowania tego zaburzenia.
Dzieci autystyczne można poznać, gdy będziemy mieli w pamięci pewne zasady (Gallagher, Wigernik):
- Dzieci autystyczne są wyuczalne;
- Ich charakterystyczne sposoby uczenia się są związane z ich brakami w zakresie przetwarzania informacji;
- Występujące dysfunkcje mogą być skompensowane przez odpowiednio ustrukturyzowany program nauczania, odpowiednio ułożony oraz gdy wzmacniamy bodźce;
- Ustrukturyzowany program edukacyjny powinno się stosować odpowiednio wcześnie, włączając rodziców jako pierwszych nauczycieli;
- Istnieją i można zdobyć odpowiednie programy nauczania i wychowania dzieci autystycznych. Długa praca wychowawcza z dzieckiem autystycznym jest mniej kosztowna, niż umieszczenie dziecka w zakładzie opieki społecznej;
- Zastosowanie odpowiednich programów edukacyjnych w odniesieniu do dzieci autystycznych nie jest przejawem szlachetności społecznej, ale efektem świadomości, iż dzieci te mają prawo do odpowiedniego ich nauczania.
Celem postępowania wychowawczego i edukacyjnego jest rozwój lepszych kontaktów społecznych i języka tych dzieci. Programy powinny być dostosowane do potrzeb indywidualnych każdego dziecka.
Dzieci autystyczne maja poważne problemy, gdy wejdą w okres dorastania i okres wczesnej dorosłości. Około 60% dzieci autystycznych w okresie dorastania oraz w okresie wczesnej dorosłości jest znacznie upośledzonych i nie jest w stanie prowadzić samodzielnego życia. Około 15% dobrze funkcjonuje w społeczeństwie. Około 25% uzyskuje pośrednie wyniki, ma pewien stopień samodzielności i sprawia niewielkie problemy wychowawcze. Nawet te osoby dobrze przystosowane do życia społecznego mają trudności w kontaktach interpersonalnych i ujawniają pewne dziwaczności w zachowaniu się. Gdy ukształtuje się mowa zwykle jest ona konkretna, automatyczna z tendencją powtarzania się wypowiedzi. U niewielu osób autystycznych w okresie dorastania występuje padaczka, szczególnie u znacznie upośledzonych umysłowo.
Badania prowadzone w śród dzieci autystycznych pozwalają na następujące wnioski dotyczące prognozy:
- ilorazy inteligencji dzieci autystycznych są znakomitymi wskaźnikami ich późniejszych osiągnięć szkolnych i przystosowania społecznego;
- poziom rozwoju mowy jest innym ważnym czynnikiem prognostycznym. Jest korzystnym dla dziecka, gdy w okresie przedszkolnym nie występuje u niego znaczne upośledzenie rozumienia mowy, oraz gdy około 5 roku życia porozumiewa się z otoczeniem przy użyciu mowy.
- Innym czynnikiem prognostycznym są zaburzenia zachowania występujące w okresie wczesnego dzieciństwa, ich stopień nasilenia, bogactwo zabaw, sposób edukacji oraz stosunki wewnątrzrodzinne. Lepsza jest prognoza dalszego rozwoju dziecka, gdy lżejsze są zaburzenia zachowania, gdy zabawy dziecka są konstruktywne, gdy jest ono właściwie wychowywane i nauczane, gdy w rodzinie występuje wzajemna harmonia, oraz gdy jest prawidłowy zapis elektroencefalograficzny fal bioelektrycznych w mózgu.